April 13, 2010
October 24, 2009
Een Republikeinse paradox
Bastiaan Gielliet
Een Republikeinse paradox
De strijd voor eigenheid van de joodse gemeenschap in Frankrijk onder de Vijfde Republiek
‘L’antisémitisme sévit en France, c´est un fait. De l’injure
haineuse en passant par l’agression physique et jusqu’à
l’incendie des synagogues [...]. Plus sournois, soigneusement
caché sous un antisionisme qui ne fait plus illusion à aucun
observateur de bonne foi, il se manifeste dans les tribunes et
prises de positions des ‘progressistes’ de tout poil. Ce sont les
mêmes qui, défilant à la tête de cortèges où des abrutis hurlent
‘morts aux Juifs’, font semblant de ne rien entendre. Et,
lorsque des voix indignées se font entendre, ce sont les mêmes
qui lèvent les yeux au ciel et se récrient, les bons apôtres
‘Comment, on n’a plus le droit de critiquer Israël?’ Comme si
c’était de cela qu’il était question. Comme si mettre Israël au
ban des nations, couvrir d’opprobre son idéologie fondatrice
et clouer au pilori ceux qui osent le défendre, n’était rien
d’autre que se livrer à la critique légitime de son
gouvernement du moment.’ 1
Elie Barnavi
Inleiding
Het bovenstaande citaat van de Israelische oud-ambassadeur in Frankrijk Elie Barnavi geeft zeer juist mijn gedachten en gevoelens weer toen ik in het studiejaar 2002-2003 in Parijs aan de Université Denis Diderot Paris VII studeerde. Ik verbaasde me over de wijze waarop mijn Franse medestudenten of althans een deel van hen elke willekeurige discussie konden omzetten in een veroordeling van Israël en een steunbetuiging aan de Palestijnen. Barnavi stelt dat het antisemitisme in Frankrijk woedt. Maar elke uiting van kritiek op Israël als antisemitisme bestempelen is niet constructief en bovenal niet wat men aan de universiteit behoort te doen. Toch ben ik van mening dat dit verschijnsel wel genoemd moet worden omdat het in talrijke discussies over het jodendom de kop opsteekt. De steeds terugkerende vraag ‘is Frankrijk antisemitisch? ’ stond dan ook aan de basis van deze scriptie.
In deze scriptie heb ik het spanningsveld beschreven dat tussen de joodse gemeenschap en de Franse maatschappij bestaat en dat sinds de jaren ’60 van de twintigste eeuw steeds tastbaarder is geworden. Dit spanningsveld is een complex en soms moeilijk te begrijpen gebied waarin symboliek een grote rol speelt. De hedendaagse frictie tussen de joodse gemeenschap en de Franse maatschappij heeft historische wortels die teruggaan tot de Franse Revolutie van 1789. Centraal staat hier de vraag of universalisme en particularisme samen kunnen gaan. Wat is gewenst gedrag voor een etnische en/of religieuze groep? Wanneer is men succesvol geïntegreerd? Wanneer is men Frans? En kan men als Fransman ook loyaal zijn aan een ander land, in casu Israël?
Na de Verenigde Staten en Rusland herbergt Frankrijk de grootste in diaspora levende joodse gemeenschap ter wereld, een gemeenschap die vandaag de dag ongeveer 600.000 leden telt. De joodse geschiedenis in Europa is in veel opzichten geen gelukkige geweest, met de Shoah als intens dieptepunt. Het antisemitisme heeft joden vaak op de vlucht doen slaan of juist bijeen doen pakken in bepaalde stadswijken, de zogenaamde getto’s. De christelijke Middeleeuwen geven ook in Frankrijk tal van voorbeelden van anti-joodse daden, bijvoorbeeld de verdrijving van de joden uit zijn koninkrijk die Karel VI in 1394 verordonneerde – zoals in Spanje bijna een eeuw later gebeurde. Een recenter voorbeeld van antisemitisme is natuurlijk de Dreyfus-affaire. De joodse legerkapitein Alfred Dreyfus werd in 1894 valselijk beschuldigd van het doorgeven van informatie aan de Duitsers en hiervoor berecht en veroordeeld. In deze periode manifesteerde rechts en katholiek Frankrijk zich uitermate negatief. Ongenuanceerd kan men zeggen dat deze stromingen in de samenleving hun hoogtepunt vonden in het Vichy-regime tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Maar de moderne Franse geschiedenis kent ook lichtpunten inzake de joodse geschiedenis. De Franse Revolutie emancipeerde de joodse bevolking en gaf aan de Franse joden staatsburgerschap, Napoleon reorganiseerde het religieuze landschap in consistories en in de negentiende eeuw waren veel Franse joden het erover eens dat ze zich gelukkig mochten prijzen in het meest voorlijke land ter wereld te wonen. Zij noemden zich ook niet meer ‘jood’ maar ‘israëliet’ en richtten zich op de emancipatie van geloofsgenoten in andere delen van de wereld, zoals in de Franse koloniën aan de overzijde van de Middellandse Zee. Een van de organisaties die dit ter hande nam was de in 1860 opgerichtte Alliance israélite universelle. Onder andere door scholing werden, geheel in lijn met de Franse koloniale politiek, de Franse taal en cultuur uitgedragen. De daarvoor gestichte scholen bestaan nog steeds: één van de doelwitten van de aanslagen in Casablanca (Marokko) in mei 2003 was zo’n school van de Alliance israélite universelle.
De uitgedragen boodschap vond haar weerklank. Op verschillende momenten in de negentiende en twintigste eeuw, opgejaagd door pogroms, antisemitische maatregelen en de opkomst van het fascisme, zochten veel joden een betere en vooral veiligere toekomst in Frankrijk. Tussen 1906 en 1939 ontving Frankrijk tussen de 175.000 en 200.000 joodse immigranten afkomstig uit Oost-Europa, de Balkan en Duitsland. Deze groep van (veelal) arme, religieuze en Jiddisch sprekende joden veranderde het sociale weefsel van de Franse joodse gemeenschap die zich in de loop van de negentiende eeuw nadrukkelijk op de Franse seculiere cultuur had georiënteerd. In bijvoorbeeld Parijs pakten de immigranten zich samen in arme en traditioneel joodse wijken als Belleville, de Marais, en de Sentier en gaven deze door hun numerieke aantal toch weer een nieuw aangezicht. Lange tijd woonde het grootste deel van de Franse joden in Elzas-Lotharingen maar tegen het einde van de negentiende eeuw was die verdeling verschoven: Parijs nam nu 50 tot 60% van de joden in Frankrijk voor zijn rekening. Reeds bestaande antisemitische gevoelens vonden in de hoofdstad een vruchtbare bodem, zeker gedurende de economische crisis van de jaren 1930.
Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog telde Frankrijks joodse gemeenschap ongeveer 300.000 personen; na de oorlog was zij gehalveerd. De schok die de Shoah teweeg had gebracht, leidde tot een felle veroordeling van het antisemitisme. Jean-Paul Sartre schreef bijvoorbeeld ‘ce n’est plus le Juif qui crée l´antisémite, mais bien l’antisémite qui crée le Juif.’ Tegelijkertijd zochten veel overlevers echter de anonimiteit van de Franse seculiere samenleving op en het gebeurde niet zelden dat zij van naam of van religie veranderden. We zullen zien dat veel joden zich later niet meer konden vinden in een negatieve formulering van hun identiteit zoals Sartre deze gaf.
Een nieuw hoofdstuk in de joodse geschiedenis van Frankrijk start met het dekolonisatieproces van de Franse koloniën in Noord-Afrika, te weten Marokko, Tunesië en Algerije. Begin jaren 1950 woonden er bijna een half miljoen joden in deze drie landen, grofweg 3% van de totale bevolking van de Maghreb. Marokko kende de grootste joodse gemeenschap (250.000 leden), gevolgd door Algerije (140.000) en Tunesië (105.000). De joodse bevolking in Noord-Afrika was voornamelijk stedelijk van aard en zij woonde in wijken die eveneens een sterke concentratie Europeanen kenden. De Franse koloniale politiek ten opzichte van de joodse bevolking was, zeker in Algerije, sterk assimilationistisch van aard. In 1870 werd bijvoorbeeld besloten dat alle Algerijnse joden per decreet het Franse staatsburgerschap zouden krijgen. In Tunesië werd om de toenemende Italiaanse invloed in de gegoede klasse te beperken in 1910 aan enkele tienduizenden joden de Franse nationaliteit verleend. De Marokkaanse joden zijn in juridische zin nooit Frans geworden, maar de (joodse) elite in dit land was cultureel wel sterk verfranst.
Tunesië en Marokko verkregen hun onafhankelijkheid in 1956, Algerije in 1962 na een bloedige oorlog die acht jaar had geduurd. De joodse inwoners van deze drie landen hebben tussen 1948 en het einde van de jaren 1960 bijna allemaal hun geboortegrond verlaten. Hiervoor zijn verschillende oorzaken te geven. De geboorte van de staat Israël in 1948 trok velen aan en de oorlogen die Israël met Arabische buurlanden voerde, hebben ook in de Maghreb de joods-arabische verhoudingen op scherp gezet. De onafhankelijkheidsstrijd in de drie landen van de Maghreb had bovendien een sterk islamitisch karakter, hetgeen de joodse inwoners niet gerust stelde voor de toekomst. Bovendien werden zij geïdentificeerd met de Franse bezetter, wat zeker geen veiligheidsgarantie inhield. De werkelijke situatie was natuurlijk gecompliceerder dan hier in enkele regels geschetst wordt en er bestonden ook positieve joods-islamitische initiatieven, in Marokko werd bijvoorbeeld een gezamenlijke politieke partij opgericht, maar dat verhinderde niet dat bijna alle joodse inwoners van de Maghreb emigreerden. Alleen in Marokko bleef een bescheiden gemeenschap bestaan. Frankrijk ontving tussen 1956 en 1967 grosso modo 215.000 joodse migranten uit de Maghreb. Bijna alle Algerijnse joden (bezitters van een Frans paspoort) kozen voor Frankrijk, de Tunesische joden verdeelden zich bijna gelijkmatig over Israël en Frankrijk en van de Marokkaanse joden vertrok de elite naar Frankrijk, Canada en de Verenigde Staten terwijl 230.000 mensen zochten hun heil in Israël. Daarnaast werden in korte tijd ook zo’n 800.000 Franse kolonisten uit de Maghreb gerepatrieerd, de zogenoemde pieds-noirs.
Het zal niet verbazen dat de Franse samenleving in deze periode niet het toonbeeld van rust en kalmte was. Voor de joodse gemeenschap betekende de komst van meer dan 200.000 geloofsgenoten een verdubbeling in aantal. Daarnaast wilden de verschillende joodse organisaties dit keer wel een goede broer zijn, iets wat voor de Tweede Wereldoorlog met betrekking tot de toenmalige joodse migranten niet altijd het geval is geweest. Opvang, hulp en dergelijke werden dus op een goede manier georganiseerd. Maar er bleken wel verschillen te bestaan tussen de geloofsgenoten. De Noord Afrikaanse of sefardische joden hadden eeuwenlang en in een betrekkelijke isolement in een arabische maatschappij gewoond. Voordat bijvoorbeeld de Alliance israélite universelle actief werd in Noord-Afrika, wisten vele sefarden niet eens van het bestaan van Europese, asjkenazische joden af. De sefardische joden uit de Maghreb hadden een andere religieuze beleving (die door de asjkenazim als folkloristisch gekarakteriseerd werd), ze hadden andere culturele en culinaire tradities ontwikkeld en het familieleven was veel sterker ontwikkeld dan bij de Franse joden. Bovendien bezaten de sefarden een andere mentaliteit. In Europa had men ervaren dat het zeer gevaarlijk kon zijn om als jood herkenbaar te zijn en zoals gezegd kozen veel Franse joden na de oorlog voor een anoniem leven in de seculiere maatschappij. De sefarden uit de Maghreb daarentegen benadrukten hun joodse identiteit sterk, hetgeen ze eeuwenlang hadden gedaan in de sterk religieuze Noord-Afrikaanse maatschappij. Sartre zei dat de jood alleen in de ogen van de antisemiet bestaat, maar de sefarden voelden zich zélf nadrukkelijk joods. Ze waren trots op hun afkomst, religie en gebruiken en verweten de Franse joden die zaken te verloochenen. Bovendien hadden zij de Shoah niet op dezelfde manier ervaren als de Europese joden.
De komst van de Noord-Afrikaanse joden naar Frankrijk heeft de daar levende joodse gemeenschap veranderd – zij is orthodoxer en meer particularistisch geworden. Paradoxaal is dat het door de sefardische joden gecultiveerde beeld van het mythische, goede en emancipatorische Frankrijk aan kracht heeft ingeboet sinds zij zich er daadwerkelijk gevestigd hebben. De Franse politiek ten aanzien van het Midden-Oosten die onder president Charles de Gaulle haar aanvang vond, heeft vaak de woede van de Franse joden opgewekt. De Zesdaagse Oorlog is een referentiepunt geworden voor iedereen die een relatie met het Midden-Oosten heeft. Terwijl de overleving van Israël vanuit joods oogpunt steeds belangrijker werd, omarmden vele anderen in Frankrijk juist de Palestijns-Arabische zaak. Hun discours en de arabisch islamitische immigratie hebben de strijd tegen het antisemitisme, reëel of denkbeeldig, geïntensifeerd. Voorgaande generaties Franse joden benadrukten de universalistische ideeën van de Franse Republiek; in de afgelopen decennia hebben de Franse joden echter een meer etnisch en sterker de eigen identiteit benadrukkend discours aangenomen. De hoofdthema’s in deze identitaire affirmatie zijn de herinnering aan de Shoah en de rol van Vichy-Frankrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog; de dekolonisatie en het verlies van de historische wortels in Noord-Afrika; en het wel en wee van de staat Israël. Vanuit republikeinse kring wordt deze ‘opsluiting in eigen kring’ – zowel van moslims als van joden – juist weer bekritiseerd.
Hierboven heb ik een korte schets van de Franse joodse geschiedenis gegeven om het kader aan te geven waarbinnen discussies over het jodendom in Frankrijk verlopen. Het is een belangrijk actueel en ook gevoelig onderwerp vanwege de historische gebeurtenissen, de huidige Israëlische en Amerikaanse politiek, de problematische integratie van een grote islamitische bevolking en vanwege de discussie over de vraag welke koers la Republique laïque moet varen – het schooljaar 2004-2005 begon bijvoorbeeld met een wettelijk verbod op het dragen van ‘ostentatieve’ religieuze kleding en symbolen op openbare scholen. In de praktijk betekent dit dat hoofddoekjes, keppeltjes en grote kruisen verboden zijn. De delicate materie en de angst om voor antisemiet of islamofoob te worden uitgemaakt beperken de discussie dikwijls.
Het spanningsveld dat ik tussen la République laïque en de joodse gemeenschap heb opgemerkt, heb ik beschreven met behulp van het werk van verschillende historici, filosofen, sociologen en antropologen. Met name Pierre Birnbaum, Chantal Benayoun, Patrice Higonnet, Emmanuel Todd en Shmuel Trigano verschaften met hun werk handvatten voor mijn analyse. Zoals gezegd gaan de historische wortels van het door mij onderscheide spanningsveld terug tot 1789, maar ik heb mijn aandacht toch vooral gericht op de periode die met de dekolonisatie van Noord-Afrika en de vestiging van de sefardische joden in Frankrijk begon.
De kern van deze scriptie bestaat uit twee grote hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk ‘Gemeenschapszin als probleem?’ geef ik aan de hand van een in 2002 door Erik Cohen uitgevoerde enquête een beeld van de joodse gemeenschap. Daarnaast ga ik in op de strijd tussen universalisme en particularisme. Birnbaum en Trigano, voorstanders van respectievelijk universalisme en particularisme, leidden ons als het waren langs de valkuilen van dit debat. Vervolgens beschrijf ik hoe de Franse joden zich vanaf de jaren 1960 meer en meer politiek engageerden. De Conseil Représentatif des Juifs de France (CRIF) speelde in dit proces mede een belangrijke rol door als politieke organisatie – of als joodse lobby, zo men wil – in haar programma de ontwikkeling van de joodse cultuur, de strijd tegen het antisemitisme en vooral de solidariteit met Israël centraal te stellen. Benayoun heeft de nieuwe maatschappelijke profilering van de Franse joodse gemeenschap ‘la redéfinition du juif dans l’espace public’ genoemd en dit proces van maatschappelijke herprofilering waarin het (op feestelijke wijze) uiten van de joodse cultuur en religie een grote rol speelt, komt in ‘Gemeenschapszin als probleem?’ ook aan de orde. Tot slot zullen we in dit hoofdstuk zien dat er binnen de joodse gemeenschap geen eenduidige opvatting bestaat over groepsidentiteit en de manier waarop deze uitgedragen moet worden.
Het tweede grote hoofdstuk heet ‘Antisemitisme en specificiteit’ en begint met de beschrijving van twee aanslagen op joodse doelen in Parijs: op 3 oktober 1980 ontplofte er een bom voor een synagoge in de rue Copernic en op 9 augustus 1982 werd een joodse winkel in de rue des Rosiers met automatische wapens onder vuur genomen. Deze twee aanslagen vormen de achtergrond van het hoofdstuk waarin ik de speciale rol die antisemitisme in de Franse samenleving speelt, heb willen uitleggen en duiden. In ‘Antisemitisme en specificiteit’ laat ik onder andere Shmuel Trigano vaak aan het woord komen, een auteur die duidelijk benoemd kan worden als een exponent van het hernieuwde joodse zelfvertrouwen zoals ik dat in ‘Gemeenschapszin als probleem?’ beschreven heb. De kern van Trigano’s betoog is dat in Frankrijk de mens ondergeschikt aan de Mens wordt gemaakt. De portee van zijn betoog maakt deel uit van een nieuwe historiografische stroming die aan het begin van de jaren 1980 verkondigde dat er het een en ander schort aan de Franse Republikeinse traditie – met name daar waar het om de omgang met minderheden gaat. Om dit idee ten volle te begrijpen, maken we een uitstapje langs de Franse Revolutie, l’abbé Grégoire en de Graaf van Clermont-Tonnerre. Ook Todd verschaft met zijn werk een belangrijk instrument om de gespannen verhouding tussen de joodse gemeenschap en de Franse samenleving te interpreteren. Het hoofdstuk wordt besloten met een analyse van verschillende demonstraties in Parijs. Trigano had een eerdere demonstratie – naar aanleiding van de bomaanslag in de rue Copernic – afgedaan als een narcistisch ritueel en ik bekijk in hoeverre deze opvatting ook opgaat voor twee demonstraties die ik in Parijs persoonlijk heb meegemaakt. Met name bij een demonstratie tegen antisemitisme uit mei 2004 sta ik langer stil – daarbij kom ik niet om de conclusie heen dat er wederom een pijnlijke maar scherpe analyse in Trigano’s werk schuilt.
In deze scriptie heb ik vooraleerst gezocht naar antwoorden op de vragen die ik mezelf gedurende mijn studie in Parijs voortdurend stelde. Geprikkeld door de Franse en de joodse geschiedenis, door de actualiteiten en de dingen die ik om me heen zag gebeuren heb ik een scriptie met een historiografisch karakter geschreven die haar weg zoekt door het spanningsveld tussen Frankrijk en zijn joodse gemeenschap en een antwoord probeert te geven op de vraag : ‘is Frankrijk antisemitisch?’. Hopelijk kan men na het lezen van deze scriptie de uit Frankrijk afkomstige (nieuws)berichten met betrekking tot de Franse joodse gemeenschap of Israël beter begrijpen en interpreteren.
1 Elie Barnavi, Lettre ouverte aux juifs de France (Parijs: Stock-Bayard 2002) 43-44.
2 Voor de volledigheid en duidelijkheid moet gezegd worden dat Barnavi Frankrijk geen antisemitisch land noemt, maar een land waar helaas, zoals ook elders, antisemitische voorvallen plaatsvinden.
-
Een Republikeinse paradox
De strijd voor eigenheid van de joodse gemeenschap in Frankrijk onder de Vijfde Republiek
‘L’antisémitisme sévit en France, c´est un fait. De l’injure
haineuse en passant par l’agression physique et jusqu’à
l’incendie des synagogues [...]. Plus sournois, soigneusement
caché sous un antisionisme qui ne fait plus illusion à aucun
observateur de bonne foi, il se manifeste dans les tribunes et
prises de positions des ‘progressistes’ de tout poil. Ce sont les
mêmes qui, défilant à la tête de cortèges où des abrutis hurlent
‘morts aux Juifs’, font semblant de ne rien entendre. Et,
lorsque des voix indignées se font entendre, ce sont les mêmes
qui lèvent les yeux au ciel et se récrient, les bons apôtres
‘Comment, on n’a plus le droit de critiquer Israël?’ Comme si
c’était de cela qu’il était question. Comme si mettre Israël au
ban des nations, couvrir d’opprobre son idéologie fondatrice
et clouer au pilori ceux qui osent le défendre, n’était rien
d’autre que se livrer à la critique légitime de son
gouvernement du moment.’ 1
Elie Barnavi
Inleiding
Het bovenstaande citaat van de Israelische oud-ambassadeur in Frankrijk Elie Barnavi geeft zeer juist mijn gedachten en gevoelens weer toen ik in het studiejaar 2002-2003 in Parijs aan de Université Denis Diderot Paris VII studeerde. Ik verbaasde me over de wijze waarop mijn Franse medestudenten of althans een deel van hen elke willekeurige discussie konden omzetten in een veroordeling van Israël en een steunbetuiging aan de Palestijnen. Barnavi stelt dat het antisemitisme in Frankrijk woedt. Maar elke uiting van kritiek op Israël als antisemitisme bestempelen is niet constructief en bovenal niet wat men aan de universiteit behoort te doen. Toch ben ik van mening dat dit verschijnsel wel genoemd moet worden omdat het in talrijke discussies over het jodendom de kop opsteekt. De steeds terugkerende vraag ‘is Frankrijk antisemitisch? ’ stond dan ook aan de basis van deze scriptie.
In deze scriptie heb ik het spanningsveld beschreven dat tussen de joodse gemeenschap en de Franse maatschappij bestaat en dat sinds de jaren ’60 van de twintigste eeuw steeds tastbaarder is geworden. Dit spanningsveld is een complex en soms moeilijk te begrijpen gebied waarin symboliek een grote rol speelt. De hedendaagse frictie tussen de joodse gemeenschap en de Franse maatschappij heeft historische wortels die teruggaan tot de Franse Revolutie van 1789. Centraal staat hier de vraag of universalisme en particularisme samen kunnen gaan. Wat is gewenst gedrag voor een etnische en/of religieuze groep? Wanneer is men succesvol geïntegreerd? Wanneer is men Frans? En kan men als Fransman ook loyaal zijn aan een ander land, in casu Israël?
Na de Verenigde Staten en Rusland herbergt Frankrijk de grootste in diaspora levende joodse gemeenschap ter wereld, een gemeenschap die vandaag de dag ongeveer 600.000 leden telt. De joodse geschiedenis in Europa is in veel opzichten geen gelukkige geweest, met de Shoah als intens dieptepunt. Het antisemitisme heeft joden vaak op de vlucht doen slaan of juist bijeen doen pakken in bepaalde stadswijken, de zogenaamde getto’s. De christelijke Middeleeuwen geven ook in Frankrijk tal van voorbeelden van anti-joodse daden, bijvoorbeeld de verdrijving van de joden uit zijn koninkrijk die Karel VI in 1394 verordonneerde – zoals in Spanje bijna een eeuw later gebeurde. Een recenter voorbeeld van antisemitisme is natuurlijk de Dreyfus-affaire. De joodse legerkapitein Alfred Dreyfus werd in 1894 valselijk beschuldigd van het doorgeven van informatie aan de Duitsers en hiervoor berecht en veroordeeld. In deze periode manifesteerde rechts en katholiek Frankrijk zich uitermate negatief. Ongenuanceerd kan men zeggen dat deze stromingen in de samenleving hun hoogtepunt vonden in het Vichy-regime tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Maar de moderne Franse geschiedenis kent ook lichtpunten inzake de joodse geschiedenis. De Franse Revolutie emancipeerde de joodse bevolking en gaf aan de Franse joden staatsburgerschap, Napoleon reorganiseerde het religieuze landschap in consistories en in de negentiende eeuw waren veel Franse joden het erover eens dat ze zich gelukkig mochten prijzen in het meest voorlijke land ter wereld te wonen. Zij noemden zich ook niet meer ‘jood’ maar ‘israëliet’ en richtten zich op de emancipatie van geloofsgenoten in andere delen van de wereld, zoals in de Franse koloniën aan de overzijde van de Middellandse Zee. Een van de organisaties die dit ter hande nam was de in 1860 opgerichtte Alliance israélite universelle. Onder andere door scholing werden, geheel in lijn met de Franse koloniale politiek, de Franse taal en cultuur uitgedragen. De daarvoor gestichte scholen bestaan nog steeds: één van de doelwitten van de aanslagen in Casablanca (Marokko) in mei 2003 was zo’n school van de Alliance israélite universelle.
De uitgedragen boodschap vond haar weerklank. Op verschillende momenten in de negentiende en twintigste eeuw, opgejaagd door pogroms, antisemitische maatregelen en de opkomst van het fascisme, zochten veel joden een betere en vooral veiligere toekomst in Frankrijk. Tussen 1906 en 1939 ontving Frankrijk tussen de 175.000 en 200.000 joodse immigranten afkomstig uit Oost-Europa, de Balkan en Duitsland. Deze groep van (veelal) arme, religieuze en Jiddisch sprekende joden veranderde het sociale weefsel van de Franse joodse gemeenschap die zich in de loop van de negentiende eeuw nadrukkelijk op de Franse seculiere cultuur had georiënteerd. In bijvoorbeeld Parijs pakten de immigranten zich samen in arme en traditioneel joodse wijken als Belleville, de Marais, en de Sentier en gaven deze door hun numerieke aantal toch weer een nieuw aangezicht. Lange tijd woonde het grootste deel van de Franse joden in Elzas-Lotharingen maar tegen het einde van de negentiende eeuw was die verdeling verschoven: Parijs nam nu 50 tot 60% van de joden in Frankrijk voor zijn rekening. Reeds bestaande antisemitische gevoelens vonden in de hoofdstad een vruchtbare bodem, zeker gedurende de economische crisis van de jaren 1930.
Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog telde Frankrijks joodse gemeenschap ongeveer 300.000 personen; na de oorlog was zij gehalveerd. De schok die de Shoah teweeg had gebracht, leidde tot een felle veroordeling van het antisemitisme. Jean-Paul Sartre schreef bijvoorbeeld ‘ce n’est plus le Juif qui crée l´antisémite, mais bien l’antisémite qui crée le Juif.’ Tegelijkertijd zochten veel overlevers echter de anonimiteit van de Franse seculiere samenleving op en het gebeurde niet zelden dat zij van naam of van religie veranderden. We zullen zien dat veel joden zich later niet meer konden vinden in een negatieve formulering van hun identiteit zoals Sartre deze gaf.
Een nieuw hoofdstuk in de joodse geschiedenis van Frankrijk start met het dekolonisatieproces van de Franse koloniën in Noord-Afrika, te weten Marokko, Tunesië en Algerije. Begin jaren 1950 woonden er bijna een half miljoen joden in deze drie landen, grofweg 3% van de totale bevolking van de Maghreb. Marokko kende de grootste joodse gemeenschap (250.000 leden), gevolgd door Algerije (140.000) en Tunesië (105.000). De joodse bevolking in Noord-Afrika was voornamelijk stedelijk van aard en zij woonde in wijken die eveneens een sterke concentratie Europeanen kenden. De Franse koloniale politiek ten opzichte van de joodse bevolking was, zeker in Algerije, sterk assimilationistisch van aard. In 1870 werd bijvoorbeeld besloten dat alle Algerijnse joden per decreet het Franse staatsburgerschap zouden krijgen. In Tunesië werd om de toenemende Italiaanse invloed in de gegoede klasse te beperken in 1910 aan enkele tienduizenden joden de Franse nationaliteit verleend. De Marokkaanse joden zijn in juridische zin nooit Frans geworden, maar de (joodse) elite in dit land was cultureel wel sterk verfranst.
Tunesië en Marokko verkregen hun onafhankelijkheid in 1956, Algerije in 1962 na een bloedige oorlog die acht jaar had geduurd. De joodse inwoners van deze drie landen hebben tussen 1948 en het einde van de jaren 1960 bijna allemaal hun geboortegrond verlaten. Hiervoor zijn verschillende oorzaken te geven. De geboorte van de staat Israël in 1948 trok velen aan en de oorlogen die Israël met Arabische buurlanden voerde, hebben ook in de Maghreb de joods-arabische verhoudingen op scherp gezet. De onafhankelijkheidsstrijd in de drie landen van de Maghreb had bovendien een sterk islamitisch karakter, hetgeen de joodse inwoners niet gerust stelde voor de toekomst. Bovendien werden zij geïdentificeerd met de Franse bezetter, wat zeker geen veiligheidsgarantie inhield. De werkelijke situatie was natuurlijk gecompliceerder dan hier in enkele regels geschetst wordt en er bestonden ook positieve joods-islamitische initiatieven, in Marokko werd bijvoorbeeld een gezamenlijke politieke partij opgericht, maar dat verhinderde niet dat bijna alle joodse inwoners van de Maghreb emigreerden. Alleen in Marokko bleef een bescheiden gemeenschap bestaan. Frankrijk ontving tussen 1956 en 1967 grosso modo 215.000 joodse migranten uit de Maghreb. Bijna alle Algerijnse joden (bezitters van een Frans paspoort) kozen voor Frankrijk, de Tunesische joden verdeelden zich bijna gelijkmatig over Israël en Frankrijk en van de Marokkaanse joden vertrok de elite naar Frankrijk, Canada en de Verenigde Staten terwijl 230.000 mensen zochten hun heil in Israël. Daarnaast werden in korte tijd ook zo’n 800.000 Franse kolonisten uit de Maghreb gerepatrieerd, de zogenoemde pieds-noirs.
Het zal niet verbazen dat de Franse samenleving in deze periode niet het toonbeeld van rust en kalmte was. Voor de joodse gemeenschap betekende de komst van meer dan 200.000 geloofsgenoten een verdubbeling in aantal. Daarnaast wilden de verschillende joodse organisaties dit keer wel een goede broer zijn, iets wat voor de Tweede Wereldoorlog met betrekking tot de toenmalige joodse migranten niet altijd het geval is geweest. Opvang, hulp en dergelijke werden dus op een goede manier georganiseerd. Maar er bleken wel verschillen te bestaan tussen de geloofsgenoten. De Noord Afrikaanse of sefardische joden hadden eeuwenlang en in een betrekkelijke isolement in een arabische maatschappij gewoond. Voordat bijvoorbeeld de Alliance israélite universelle actief werd in Noord-Afrika, wisten vele sefarden niet eens van het bestaan van Europese, asjkenazische joden af. De sefardische joden uit de Maghreb hadden een andere religieuze beleving (die door de asjkenazim als folkloristisch gekarakteriseerd werd), ze hadden andere culturele en culinaire tradities ontwikkeld en het familieleven was veel sterker ontwikkeld dan bij de Franse joden. Bovendien bezaten de sefarden een andere mentaliteit. In Europa had men ervaren dat het zeer gevaarlijk kon zijn om als jood herkenbaar te zijn en zoals gezegd kozen veel Franse joden na de oorlog voor een anoniem leven in de seculiere maatschappij. De sefarden uit de Maghreb daarentegen benadrukten hun joodse identiteit sterk, hetgeen ze eeuwenlang hadden gedaan in de sterk religieuze Noord-Afrikaanse maatschappij. Sartre zei dat de jood alleen in de ogen van de antisemiet bestaat, maar de sefarden voelden zich zélf nadrukkelijk joods. Ze waren trots op hun afkomst, religie en gebruiken en verweten de Franse joden die zaken te verloochenen. Bovendien hadden zij de Shoah niet op dezelfde manier ervaren als de Europese joden.
De komst van de Noord-Afrikaanse joden naar Frankrijk heeft de daar levende joodse gemeenschap veranderd – zij is orthodoxer en meer particularistisch geworden. Paradoxaal is dat het door de sefardische joden gecultiveerde beeld van het mythische, goede en emancipatorische Frankrijk aan kracht heeft ingeboet sinds zij zich er daadwerkelijk gevestigd hebben. De Franse politiek ten aanzien van het Midden-Oosten die onder president Charles de Gaulle haar aanvang vond, heeft vaak de woede van de Franse joden opgewekt. De Zesdaagse Oorlog is een referentiepunt geworden voor iedereen die een relatie met het Midden-Oosten heeft. Terwijl de overleving van Israël vanuit joods oogpunt steeds belangrijker werd, omarmden vele anderen in Frankrijk juist de Palestijns-Arabische zaak. Hun discours en de arabisch islamitische immigratie hebben de strijd tegen het antisemitisme, reëel of denkbeeldig, geïntensifeerd. Voorgaande generaties Franse joden benadrukten de universalistische ideeën van de Franse Republiek; in de afgelopen decennia hebben de Franse joden echter een meer etnisch en sterker de eigen identiteit benadrukkend discours aangenomen. De hoofdthema’s in deze identitaire affirmatie zijn de herinnering aan de Shoah en de rol van Vichy-Frankrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog; de dekolonisatie en het verlies van de historische wortels in Noord-Afrika; en het wel en wee van de staat Israël. Vanuit republikeinse kring wordt deze ‘opsluiting in eigen kring’ – zowel van moslims als van joden – juist weer bekritiseerd.
Hierboven heb ik een korte schets van de Franse joodse geschiedenis gegeven om het kader aan te geven waarbinnen discussies over het jodendom in Frankrijk verlopen. Het is een belangrijk actueel en ook gevoelig onderwerp vanwege de historische gebeurtenissen, de huidige Israëlische en Amerikaanse politiek, de problematische integratie van een grote islamitische bevolking en vanwege de discussie over de vraag welke koers la Republique laïque moet varen – het schooljaar 2004-2005 begon bijvoorbeeld met een wettelijk verbod op het dragen van ‘ostentatieve’ religieuze kleding en symbolen op openbare scholen. In de praktijk betekent dit dat hoofddoekjes, keppeltjes en grote kruisen verboden zijn. De delicate materie en de angst om voor antisemiet of islamofoob te worden uitgemaakt beperken de discussie dikwijls.
Het spanningsveld dat ik tussen la République laïque en de joodse gemeenschap heb opgemerkt, heb ik beschreven met behulp van het werk van verschillende historici, filosofen, sociologen en antropologen. Met name Pierre Birnbaum, Chantal Benayoun, Patrice Higonnet, Emmanuel Todd en Shmuel Trigano verschaften met hun werk handvatten voor mijn analyse. Zoals gezegd gaan de historische wortels van het door mij onderscheide spanningsveld terug tot 1789, maar ik heb mijn aandacht toch vooral gericht op de periode die met de dekolonisatie van Noord-Afrika en de vestiging van de sefardische joden in Frankrijk begon.
De kern van deze scriptie bestaat uit twee grote hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk ‘Gemeenschapszin als probleem?’ geef ik aan de hand van een in 2002 door Erik Cohen uitgevoerde enquête een beeld van de joodse gemeenschap. Daarnaast ga ik in op de strijd tussen universalisme en particularisme. Birnbaum en Trigano, voorstanders van respectievelijk universalisme en particularisme, leidden ons als het waren langs de valkuilen van dit debat. Vervolgens beschrijf ik hoe de Franse joden zich vanaf de jaren 1960 meer en meer politiek engageerden. De Conseil Représentatif des Juifs de France (CRIF) speelde in dit proces mede een belangrijke rol door als politieke organisatie – of als joodse lobby, zo men wil – in haar programma de ontwikkeling van de joodse cultuur, de strijd tegen het antisemitisme en vooral de solidariteit met Israël centraal te stellen. Benayoun heeft de nieuwe maatschappelijke profilering van de Franse joodse gemeenschap ‘la redéfinition du juif dans l’espace public’ genoemd en dit proces van maatschappelijke herprofilering waarin het (op feestelijke wijze) uiten van de joodse cultuur en religie een grote rol speelt, komt in ‘Gemeenschapszin als probleem?’ ook aan de orde. Tot slot zullen we in dit hoofdstuk zien dat er binnen de joodse gemeenschap geen eenduidige opvatting bestaat over groepsidentiteit en de manier waarop deze uitgedragen moet worden.
Het tweede grote hoofdstuk heet ‘Antisemitisme en specificiteit’ en begint met de beschrijving van twee aanslagen op joodse doelen in Parijs: op 3 oktober 1980 ontplofte er een bom voor een synagoge in de rue Copernic en op 9 augustus 1982 werd een joodse winkel in de rue des Rosiers met automatische wapens onder vuur genomen. Deze twee aanslagen vormen de achtergrond van het hoofdstuk waarin ik de speciale rol die antisemitisme in de Franse samenleving speelt, heb willen uitleggen en duiden. In ‘Antisemitisme en specificiteit’ laat ik onder andere Shmuel Trigano vaak aan het woord komen, een auteur die duidelijk benoemd kan worden als een exponent van het hernieuwde joodse zelfvertrouwen zoals ik dat in ‘Gemeenschapszin als probleem?’ beschreven heb. De kern van Trigano’s betoog is dat in Frankrijk de mens ondergeschikt aan de Mens wordt gemaakt. De portee van zijn betoog maakt deel uit van een nieuwe historiografische stroming die aan het begin van de jaren 1980 verkondigde dat er het een en ander schort aan de Franse Republikeinse traditie – met name daar waar het om de omgang met minderheden gaat. Om dit idee ten volle te begrijpen, maken we een uitstapje langs de Franse Revolutie, l’abbé Grégoire en de Graaf van Clermont-Tonnerre. Ook Todd verschaft met zijn werk een belangrijk instrument om de gespannen verhouding tussen de joodse gemeenschap en de Franse samenleving te interpreteren. Het hoofdstuk wordt besloten met een analyse van verschillende demonstraties in Parijs. Trigano had een eerdere demonstratie – naar aanleiding van de bomaanslag in de rue Copernic – afgedaan als een narcistisch ritueel en ik bekijk in hoeverre deze opvatting ook opgaat voor twee demonstraties die ik in Parijs persoonlijk heb meegemaakt. Met name bij een demonstratie tegen antisemitisme uit mei 2004 sta ik langer stil – daarbij kom ik niet om de conclusie heen dat er wederom een pijnlijke maar scherpe analyse in Trigano’s werk schuilt.
In deze scriptie heb ik vooraleerst gezocht naar antwoorden op de vragen die ik mezelf gedurende mijn studie in Parijs voortdurend stelde. Geprikkeld door de Franse en de joodse geschiedenis, door de actualiteiten en de dingen die ik om me heen zag gebeuren heb ik een scriptie met een historiografisch karakter geschreven die haar weg zoekt door het spanningsveld tussen Frankrijk en zijn joodse gemeenschap en een antwoord probeert te geven op de vraag : ‘is Frankrijk antisemitisch?’. Hopelijk kan men na het lezen van deze scriptie de uit Frankrijk afkomstige (nieuws)berichten met betrekking tot de Franse joodse gemeenschap of Israël beter begrijpen en interpreteren.
1 Elie Barnavi, Lettre ouverte aux juifs de France (Parijs: Stock-Bayard 2002) 43-44.
2 Voor de volledigheid en duidelijkheid moet gezegd worden dat Barnavi Frankrijk geen antisemitisch land noemt, maar een land waar helaas, zoals ook elders, antisemitische voorvallen plaatsvinden.
-
October 23, 2009
June 1, 2009
May 20, 2009
Cesare Battisti vu du Brésil
Extraits exclusif de "Brésil : le cas Battisti", Arte, 16 05
envoyé par rue89. - L'info internationale vidéo.
Cesare Battisti, l’ancien activiste italien devenu écrivain, est en cavale depuis près de 30 ans. Arrêté au Brésil en mars 2007, il est sous le coup d’une extradition vers son pays d'origine. ARTE Reportage l’a rencontré, en exclusivité, dans sa cellule du pénitencier de Brasilia. Depuis qu’il a fui la France en 2004, c’est la première fois qu’il accepte de s’exprimer devant une caméra de télévision.
http://www.arte.tv/fr/Comprendre-le-monde/arte-reportage/2635502.html
Version longue de l'interview sur le site d'Arte (lien ci-dessus).
-
May 19, 2009
Looking for Eric
Looking For Eric : Bande-annonce 1
envoyé par LeBlogDuCinema. - Court métrage, documentaire et bande annonce.
"You can change your wife, change your politics, change your religion but never, never can you change your favourite football team."
Cantona : « Dans ses films, Ken Loach s'engage et ça me plait »
A gauche, un immense cinéaste, passionné de foot. A droite, une ex-star du ballon rond, caractère de feu et pieds en or. Au centre, « Looking for Eric », présenté ce week-end à Cannes. Une fable sociale, morale et politique qui confirme que Ken Loach est immense et Cantona toujours étonnant. Rencontre avec « King » Canto.
http://www.rue89.com/cannes-2009/2009/05/18/cantona-dans-ses-films-ken-loach-sengage-et-ca-me-plait
-
May 9, 2009
January 18, 2009
Israeli TV airs Gaza doctor's pleas after children killed
Cela restera peut-être l'image la plus marquante de cette guerre, la plus inhumaine et la plus humaine aussi: cette scène, en direct à la télévision israélienne, avec au téléphone un médecin palestinien hurlant sa douleur car ses deux filles viennent d'être tuées par un obus israélien. Le duplex était prévu, mais l'attaque du char israélien ne l'était pas.
http://www.rue89.com/2009/01/18/la-douleur-dun-pere-palestinien-en-direct-a-la-tv-israelienne
November 10, 2008
April 26, 2008
Oud liedje
Mijn oma zong onlangs dit liedje dat zij in de jaren 1920 op school heeft geleerd. Als historicus trok het direct mijn aandacht en aangezien ik de tekst niet op internet vond, zet ik het er nu maar op.
O ik heb u lief, Rotterdam
Met uw drukte en gewoel
Waar het leven zo krachtig in bruist
Koningin aan de Maas
Uit wier golven een lied van glorie en hoop u omruist
In de wedstrijd van handel en scheepvaart
Houdt u fier de vlag onze vaderen omhoog
En uw heden is niet van het verleden ontaard
Dat met roem Hollands naam overtoog
Met verrukking aanschouw ik de groeiende vloot
Die steeds talrijkere havens vervult
Voortgestuwd langs het spoor, door de wateren gebaand
Door uw moed, blijd en geduld
Tweede stad, eerste haven van het dierbaar land
Dat ik dankbaar mijn vaderland noem
En nog vergaart u als weleer, uit de baren der zee
Want er is toch maar één Rotterdam
-
O ik heb u lief, Rotterdam
Met uw drukte en gewoel
Waar het leven zo krachtig in bruist
Koningin aan de Maas
Uit wier golven een lied van glorie en hoop u omruist
In de wedstrijd van handel en scheepvaart
Houdt u fier de vlag onze vaderen omhoog
En uw heden is niet van het verleden ontaard
Dat met roem Hollands naam overtoog
Met verrukking aanschouw ik de groeiende vloot
Die steeds talrijkere havens vervult
Voortgestuwd langs het spoor, door de wateren gebaand
Door uw moed, blijd en geduld
Tweede stad, eerste haven van het dierbaar land
Dat ik dankbaar mijn vaderland noem
En nog vergaart u als weleer, uit de baren der zee
Want er is toch maar één Rotterdam
-
February 16, 2008
French children to 'adopt' Holocaust victims - CNN.com
French children to 'adopt' Holocaust victims - CNN.com
The president wants each child in the last year of French primary school, at about 10 years old, to "adopt" the memory of one of the 11,000 Jewish children in France killed in the Holocaust, learning about the selected child's background and fate.
"If you do not talk to them of this tragedy, then you should not be surprised if it repeats itself," Sarkozy said. "It is ignorance that prompts the repetition of abominable situations, not knowledge. Make our children into children with open eyes."
-
The president wants each child in the last year of French primary school, at about 10 years old, to "adopt" the memory of one of the 11,000 Jewish children in France killed in the Holocaust, learning about the selected child's background and fate.
"If you do not talk to them of this tragedy, then you should not be surprised if it repeats itself," Sarkozy said. "It is ignorance that prompts the repetition of abominable situations, not knowledge. Make our children into children with open eyes."
-
February 15, 2008
Bad News from the Netherlands
Interesting:
This project sets out to demonstrate that media coverage can degrade a country's image by using selective news without context. It uses the Netherlands as an example. It is a reaction to the frequent misrepresentations of Israel in many ways in major media, including those of the Netherlands.
http://badnewsfromthenetherlands.blogspot.com
-
This project sets out to demonstrate that media coverage can degrade a country's image by using selective news without context. It uses the Netherlands as an example. It is a reaction to the frequent misrepresentations of Israel in many ways in major media, including those of the Netherlands.
http://badnewsfromthenetherlands.blogspot.com
-
February 13, 2008
January 16, 2008
Le Monde not in France?
The server of www.lemonde.fr is located in Rome, Italy. Doesn't Le Monde trust French servers? Afraid strikes may cause downtime? Or is it just cheaper?
If you want to know where the servers of your favourite sites are located, simply install the Firefox add-on Flagfox.
-
November 21, 2007
In de Gloria - Den West-Vloamink
A Flemish colleague pointed out this video to me. It's ridicoulously funny! But you need to understand some Dutch to appreciate it though. Well, you should be able to read it actually :)
November 20, 2007
Smokin' Bandit
Every morning I walk down Haddington Road on my way to work. Some time ago I noticed something curious. At the end of the street a female biker stops around 8:45 for a cigarette break. She parks her motorbike under a tree and lights up a fag. I've never been a big smoking buff, but in my eyes this cigarette pit stop is sad.
Of course I don't know where the biker comes from. Perhaps she has driven all the way from Galway and is just dying for a cigarette. But I doubt this - the bike has a Dublin registration and no one commutes for more than an hour on a motorbike in Ireland. So this indicates she is a hardcore nicotine junkie who just can't wait another 30 minutes or so before she reaches her final destination.
But the thing that really struck me, is the fact that she doesn't take of her helmet while smoking! And I'm not talking about one of those retro helmets that leaves your face uncovered. No, she wears a full face motorbike helmet!! Is this accelerating the nicotine intake in any way? Does it give you a bigger rush? Anyhow, I find it a sad, sad sight.
By the way: she drives a Suzuki Bandit. I guess she's a real smokin' bandit.
-
Of course I don't know where the biker comes from. Perhaps she has driven all the way from Galway and is just dying for a cigarette. But I doubt this - the bike has a Dublin registration and no one commutes for more than an hour on a motorbike in Ireland. So this indicates she is a hardcore nicotine junkie who just can't wait another 30 minutes or so before she reaches her final destination.
But the thing that really struck me, is the fact that she doesn't take of her helmet while smoking! And I'm not talking about one of those retro helmets that leaves your face uncovered. No, she wears a full face motorbike helmet!! Is this accelerating the nicotine intake in any way? Does it give you a bigger rush? Anyhow, I find it a sad, sad sight.
By the way: she drives a Suzuki Bandit. I guess she's a real smokin' bandit.
-
August 29, 2007
Cultureel bier drinken
Afgelopen zondag was ik op de Uitmarkt in Amsterdam. De Uitmarkt is het grootste culturele evenement van Nederland en opent het nieuwe culturele seizoen. Veel cultuur heb ik op de kop van het Java-eiland echter niet gezien. Niet dat ik me niet vermaakt heb. Integendeel. De zon scheen en er kon volop bier en eten gekocht worden. La Place, normaal toch niet de stek voor cultuurminnaars, had een prominente plek op het terrein. Ook wat kleinere spelers brachten hun waar aan de hongerige man. Interessant vond ik de kraam die zowel broodjes warme beenham als döner kebab verkocht. Mooie integratie van een Nederlandse en Turkse snelle hap.
Het culturele deel op het Java-eiland bestond uit een tent met muziek en een groot podium waarop musicalliedjes werden gerepeteerd. De tent met muziek was aardig maar ik besloot me op het grote podium te richten. Tjonge, dat was me wat. Nu was ik al een tijdje niet in Nederland geweest dus het was me ontschoten dat Chantal Janzen tegenwoordig een musicalster is. Leuk! Ik ben geen groot kenner van musicals dus ik kan niks over haar zangtalenten zeggen maar het viel me op dat ze ontzettend goed articuleert wanneer ze spreekt. Elke keer als Chantal de microfoon ter hand nam om iets te zeggen, kon ik haar lippen de woorden zien vormen. En dat vanaf een afstand van pakweg 50 meter. Dit klonk ook grappig - het had wel iets weg van een kind dat een uit het hoofd geleerd versje opzegt. Prachtig, bijna folkloristisch zelfs.
In Ierland schijnt de zon niet vaak, zeker deze zomer niet. Wat een ellendig weer hebben we daar gehad. De zonneschijn op de Uitmarkt was dus zeer welkom om het gebrek aan vitamine D weg te werken. En net als een echte Ier werd ik rood als een kreeft. Met de niet zuinige bierconsumptie daarbij opgeteld, was het al met al een lekker Iers dagje uit op de Uitmarkt. Het culturele seizoen is geopend! Maar naar een musical zal ik niet gaan.
Klik hier om meer te lezen.
-
Het culturele deel op het Java-eiland bestond uit een tent met muziek en een groot podium waarop musicalliedjes werden gerepeteerd. De tent met muziek was aardig maar ik besloot me op het grote podium te richten. Tjonge, dat was me wat. Nu was ik al een tijdje niet in Nederland geweest dus het was me ontschoten dat Chantal Janzen tegenwoordig een musicalster is. Leuk! Ik ben geen groot kenner van musicals dus ik kan niks over haar zangtalenten zeggen maar het viel me op dat ze ontzettend goed articuleert wanneer ze spreekt. Elke keer als Chantal de microfoon ter hand nam om iets te zeggen, kon ik haar lippen de woorden zien vormen. En dat vanaf een afstand van pakweg 50 meter. Dit klonk ook grappig - het had wel iets weg van een kind dat een uit het hoofd geleerd versje opzegt. Prachtig, bijna folkloristisch zelfs.
In Ierland schijnt de zon niet vaak, zeker deze zomer niet. Wat een ellendig weer hebben we daar gehad. De zonneschijn op de Uitmarkt was dus zeer welkom om het gebrek aan vitamine D weg te werken. En net als een echte Ier werd ik rood als een kreeft. Met de niet zuinige bierconsumptie daarbij opgeteld, was het al met al een lekker Iers dagje uit op de Uitmarkt. Het culturele seizoen is geopend! Maar naar een musical zal ik niet gaan.
Klik hier om meer te lezen.
-
August 14, 2007
April 29, 2007
Vivre à Cagliari parmi les 8.284 immigrés
Parler d’immigration dans une terre qui a donné tellement d’enfants au monde (et qui continue à le faire) peut sembler un paradoxe; mais au cours des dernières années la Sardaigne aussi est devenue un point d’arrivée pour beaucoup d’étrangers, personnes qui ont trouvé une maison et un travail dans notre île et qui désormais sont devenus partie de la société sarde. Le phénomène a été en proportion beaucoup moins fort par rapport à la péninsule, parfois incomparable aux grandes métropoles italiennes, mais en tout cas a suivi sa propre évolution. Le flux des arrivées a commencé à augmenter à partir de la moitié des années 90: quand en Italie on avait délivré 729.159 permis de séjour, le nombre “d’étrangers sardes” était 7.888. Dix ans après en Italie les permis de séjour sont 2.786.340: le nombre a augmenté de quatre fois tandis que en Sardaigne il a presque doublé avec 18.368 permis, avec une incidence de 1,1 seulement sur la totalité de la population. Les étrangers sont pourtant devenus beaucoup plus “visibles” et ont enrichi avec l’arrivée de nouveaux groupes provenant de pays jusqu’à maintenant pas ou peu représentés, comme les chinois et les ukrainiens (ou mieux les ukrainiennes). Visibilité encore plus évidente à Cagliari, où il y a la concentration entre la ville et la province de presque la moitié de tous les étrangers, 8.248.Il est intéressant de comprendre qu’est-ce qui se passe à l’immigré quand il débarque sur le chef-lieu régional. Les premiers à travailler avec ces nouveaux arrivés ne sont pas les forces de police mais souvent les volontaires du Centre d’écoute de la Caritas géré par le prêtre Marco Lai à Viale Fra Ignazio. Elena Pinna en est la responsable e a vu défiler devant soi, pendant une année de l’ouverture du centre, ouvert en juin 2005, environ 130 personnes, 130 histoires différentes: «Le premier devoir que nous avons est de comprendre quel problème a la personne qui est venue chez nous. Les thématiques sont celles communes à toutes les personnes qui ont quitté leur pays et se retrouvent loin: un endroit pour dormir, un travail, résoudre les pendants administratifs et les questions sanitaires. Quand on parle avec quelqu’un on l’oriente vers le spécialiste ou les services adéquats; après il y a des volontaires qui leurs donnent une assistance directe, médecins qui les visitent ou avocats qui fournissent explications à niveau bureaucratique. Il est important qu’ils comprennent que s’il tombent malades ils peuvent profiter de l’assistance sanitaire publique, même quand irréguliers; le médecin soigne, faut pas en avoir peur ». Du travail fait avec les individuels mais aussi des projets concrets parle une autre volontaire, Francesca Tibani: «C’est un travail dur mais engageant, fatigant mais passionnant. Cet année les enfants roumains des champs tsiganes de Viale du Commerce ont pu prendre le petit déjeuner, être emmenés à l’école et être suivis même dans l’après-école: travailler sur ces initiatives, permet de voir la réalité qui existe derrière la “façade” de Cagliari ».
L’étape suivante est la Questura (permanence centrale de la police), lieu où l’immigré régularise sa position. Les bureaux pour les étrangers pulsent d’espoir, peur, attente et frustrations; il y a odeurs, couleurs et visages différents et lointains mais tous ont le petit rêve de commencer une nouvelle vie dans notre pays. De la part de la Police, derrière la vitre il y a humanité et calme, suffisamment à faire disparaître les doutes des présents. Responsable en est M. Giacinto Mattera, qui explique qu’il n’y a pas de problèmes avec les immigrés à Cagliari: «Il n’existe pas de délinquance étrangère, il n’y a pas de problématiques particulières à souligner. Notre bureau travaille vite, nous délivrons les permis de séjour en 30/40 jours, exceptions faite pour les régularisations extraordinaires. La Questura exécute les décisions du Préfecte à niveau d’expulsions et d’accompagnements ». Mais pour les expulsions il faut éclairer une question législative à niveau national: en faite la loi 286 de 1998 n’explique pas comment se comporter avec un immigré dont la nationalité n’est pas connue. On a alors la situation d’immigrés qui doivent être expulsés mais ne peuvent pas l’être car on ne connaît pas le pays vers lequel les emmener; mais en même temps ils peuvent pas être emprisonnés parce qu’ils iraient seulement remplir les pénitenciers. « Quelques uns sont accompagnés aux CPT (centres de permanence temporaire) dans l’attente d’éclairer leur provenance, mais les CPT aussi ont une capacité de places limitée; la plus part simplement retrouve la liberté jusqu’au contrôle successif ».
Se trouver devant personnes qui risquent d’être expulsées après des années de permanence en Italie peut-être parce qu’elles n’ont pas temporairement un travail et ne peuvent donc pas renouveler leur permis de séjour, n’est pas chose agréable pour les forces de Police. Il y a en tout cas une nouveauté qui facilitera le travail et permettra en outre à l’immigré de ne pas se trouver directement en face à un policier le moment où il devra renouveler ses pratiques: c’est l’accord entre Ministère de l’Intérieur, Confédérations patronales, Postes Italiennes et Anci (Association Nationale des Mairies Italiennes). «Maintenant les activités bureaucratiques qui étaient de compétence de la Questura et de la Préfecture, pourront se dérouler aussi chez nous » explique Edoardo Bizzarro, secrétaire territorial de la Cisl pour les politiques sociales, qui ajoute: « On travaillera à côté des institutions à travers l’office Inas (Institut National Assistance Sociale), pour amincir toute l’activité et permettre à l’immigré d’être aidé en toutes les formalités auxquelles il doit accomplir; le choix des Organisations patronales est fait en raison de leur présence capillaire sur le territoire, ce qui signifie que renouveler la carte et le permis de séjour c’est plus simple pour l’immigré (l’ouverture de la pratique est à la charge de la Questura) ».
Le travail de la Cisl de Cagliari avec les immigrés commence en 1995 avec l’Association nationale Au-delà des Frontières, qui offre un guichet d’information pour acquérir les problématiques des étrangers et programmer en conséquence les activités qui peuvent être utiles. L’intérêt constant se développe ensuite à la naissance d’un guichet unique à l’intérieur de l’Organisation patronale, spécifiquement adressé aux immigrés et géré par M. Abdou Ndiaye, sénégalais maîtrisé à Cagliari à la Faculté de Sciences Politiques. « Le travail fait par l’Inas est très important: si l’Anolf s’occupe de la représentation politique des immigrés dans la société, l’Inas s’occupe de la tutelle individuelle, a un rôle technique et, chose très importante, entièrement gratuit. Nous, dans les bureaux de Via Ancona, aidons les étrangers pour toutes les formalités importantes, permis de séjour, assistance sanitaire, grossesse, tout problème de travail: pendant les premiers mois de 2006 on a déjà traité 400 cas ». Mais parler avec M. Ndiaye est utile de même pour qui n’est pas un immigré, tant pour ne pas tomber sur les clichés: on découvre alors que pour pouvoir vendre sur la plage pour les 5 mois de la saison estivale les sénégalais dépensent environ 550 euros de différentes licences et uniquement la force de la communauté unie leur permet de supporter ces coûts initiaux.
La vie des différentes communautés de Cagliari a un aspect ultérieurement intéressant. Il y a les sénégalais, dont Abdou Ndiaye est aussi le représentant, communauté unie et organisée même dans la proximité du point de vue religieux : les Mourides ont acheté collectivement une maison à Margine Rosso, devenue centre culturel, lieu de rencontre (de manifestations ouvertes au public), et mosquée. Si nous les italiens, avons commencé seulement il y a deux mois à faire voter nos co-nationaux à l’étranger, eux ils sont déjà à la quatrième élection à distance. Dans ce champs les tunisiens aussi sont actifs: en 2004 Abdel Azak Chabbani, représentant des inscrits au parti du gouvernement en Tunisie, avait organisé à Cagliari un siège pour tous les tunisiens résidents dans notre région. Il y a différentes initiatives, par exemple les activités communautaires des philippins, groupe économiquement bien positionné qui aime se retrouver chaque année pour disputer un tournois de basket sur les champs de l’Aquila: organisation impeccable avec maillots et coupes personnalisées à chaque année.
Sans doute le groupe qui fait plus peur est celui des chinois: dans les dernières années ils sont augmentés (aujourd’hui la première communauté étrangère de Cagliari). Barbara Onnis, sinologue de la faculté de Sciences Politiques, explique: «Le problème c’est qu’on n’a pas vraiment envie d’observer la ville, on ne fait pas une vraie analyse pour comprendre les phénomènes qui nous entourent: les chinois sont augmentés parce qu’ils sont rejoints par les familles, signe qu’ils veulent s’établir dans la ville. C’est vrai qu’ils se détachent du reste et même des autres groupes d’immigrés, mais c’est un comportement normal. A vrai dire il y a eu des cas de travaux en commun, par exemple les cours de langue mandarine pour enfants chinois résident à Cagliari, qui leurs ont permis de se rapprocher à leurs origines, sans se détacher de leur culture d’adoption (cours maintenant interrompus sans raison spécifique, ndg). Il faut dépasser les clichés et peut-être penser que si un chinois loue un locaux c’est parce qu’il y a quelqu’un qui lui l’offre, en gagnant bien ».
L’effort pour dépasser ces barrières est fait par la Préfecture. Et le vice préfet, Francesco Montefusco, qui nous parle des nombreuses activités du Conseil Territorial pour l’immigration, présidé par le préfet et capable à réunir tous les acteurs qui opèrent sur le territoire. «Au fil des années les initiatives se sont multipliées et deux en particulier, grâce à tant de travail, qui nous ont donné beaucoup de satisfaction en regardant les effets dans le temps: la création d’un centre pour l’immigration avec 12 médiateurs linguistiques (anglais, français, arabe, chinois, espagnol, russe, polonais et roumain les langues parlées), et le projet du Conseil Territorial pour l’immigration itinérante. Nous avons vu comment est différente la diffusion sur le territoire: marocains dans les campagnes, sénégalais et chinois plus visibles sur la route, philippins et ukrainiens plus cachés en travaillant à la maison. En se déplaçant nous avons rejoint les différentes réalités de la province, en connaissant groupes historiques ou arrivés depuis peu de temps mais qui contribuent, avec l’aide des maires et des autres actifs sur le territoire, à développer de plus en plus une connexion entre citoyens italiens et étrangers ». Une activité simple mais utile pour mieux se connaître et pour ne pas avoir peur, étant tous habitants d’une petite île.
Filippo Petrucci (traduit avec Marcella dalla Cia)
Cet article est paru originellement en italien dans le mensuel SardiNews, septembre 2006.
Cliquez ici si vous voudriez lire plus de Filippo Petrucci.
-
March 2, 2007
Kamini - Marly-Gomont
Le seul black à Marly-Gomont. Je viens pas de la cité, mais le beat est bon. Je viens pas de Paname, mais Marly-Gomont. Catchy! La pâture, que de la pâture... Une dédicace à tous qui viennent d'un petit patelain paumé :)
Subscribe to:
Posts (Atom)
-
Another posting provided by Filippo Petrucci. For his Ph.D. Filippo researches the Jewish history in Arab lands, notably the Maghreb. Below ...
-
Parler d’immigration dans une terre qui a donné tellement d’enfants au monde (et qui continue à le faire) peut sembler un paradoxe; mais au... -
Has Paris changed? Yes, I do think so. Apart from the obvious new tram lines, the bicycle lanes, the widened footpads and the road works tha...